Phân tích bài thơ Mới ra tù tập leo núi của Hồ Chí Minh
Hướng dẫn
Nhưng lạ thay giữa bao nhiêu cay đắng, tàn khốc những vần thơ của Người vẫn vút lên một thanh âm trong trẻo của niềm lạc quan, tự tin, yêu đời, của ý chí, nghị lực và lòng quyết tâm. Tân xuất ngục học đăng sơn là một bài thơ như thế. Tuy nó không nằm trong tập Nhật kí trong tù song nó lại mang dấu ấn của những ngày vất vả, lao đao vì lẽ đó mà khi xuất bản nó đã được đưa thêm vào tập nhật kí và được xem như một sáng tạo nghệ thuật xuất sắc.
Mở dầu là sự vận động của sự vật.
Núi ấp ôm mây, mây ấp núi
Lòng sông gương sáng bụi không mờ.
Lúc vừa mới ra tù mọi đau đớn về thể xác vẫn chưa buông tha Bác nhưng sẵn một tấm lòng rộng mở, lúc nào cũng gần gũi yêu quý thiên nhiên nên dù đau đớn đến mấy Người cũng không để điều đó chi phối nhiều mà làm mất đi cái lòng say cảnh đẹp của núi non hùng vĩ. Vừa lên đến đỉnh núi Bác đã mở hồn mình ra với sông núi với bao cảm xúc ngập tràn.
Vân ủng trùng sơn, sơn ủng vân
Giang tâm như kính tịnh vô trần.
Trên một đoạn ngọn núi cao giữa trời đất bao la chỉ có một mình Bác dối diện với cảnh vật. Con người thì cô đơn mà cảnh lại hiện lên rất ấm cúng, cảnh quấn quýt với nhau tạo thành dôi thành lứa âu yếm nồng nàn. Cảnh vật ở bên nhau mà cứ như là con người d bên nhau vậy. Núi là một khôi nhô cao, mây ôm trên đỉnh núi là một đường nét mỏng, mơ màng phủ lấy núi tạp nên một làn sương vừa thực vừa mộng. Cảnh vừa thực vừa có chút gì đó lãng mạn hư ảo và tâm hồn Người dường như cũng trải dài ra cùng với khung cảnh núi sông. Điểm vào bức tranh mây núi hòa quyệt gắn kết là dòng sông trong sáng tươi trẻ.
Giang tâm như kính tịnh vô trần.
Dòng sông hiện lên trong sạch, không vướng chút bụi bẩn nào. Một cách so sánh gần như là tuyệt đối, mặt gương và dòng sông dường như thành một. Dòng sông thanh sạch đến nỗi được ví như cái sáng trong của mặt gương. Gương sáng, sông trong hay chính là lòng người thanh sạch? Trong mười bôn tháng trời dằng dặc phải sông dưới chế độ nghiệt ngã tàn ác của nhà tù Tưởng Giới Thạch vẫn không thể nào làm mờ đi con người có tâm hồn thanh cao và ý chí quyết tâm đi theo lí tưởng mình đã chọn của Bác. Như vậy, Bác tả cảnh mà ẩn chứa bao nhiêu tâm tình, bao nhiêu nỗi niềm. Sau bức tranh sơn thủy hữu tình, câu thơ còn là sự kiểm điểm một cách nghiêm khắc sau một đoạn đường tù đày để sửa soạn cho một chặng đường cách mạng mới đang chờ đón Người ở phía trước.
Hai câu thơ bằng hình ảnh của dòng sông tươi sáng, sự quyện chặt hài hòa của mầy trời, núi non đã cho thấy tấm lòng yêu cái đẹp, tâm hồn 'khoáng đạt, thanh cao của Người. Sự hòa hợp giữa cảnh vật và con người luôn luôn là một điểm nổi bật, chói sáng trong thơ Hồ Chí Minh.
Bác dành cho thiên nhiên một tình yêu nồng thắm, dành cho bạn bè, quê hương một tình cảm sâu sắc cảm động.
Bồi hồi dạo bước Tây Phong Lĩnh
Trông lại trời Nam nhớ bạn xưa.
Đang lúc say sưa với khung cảnh thiên nhiên, Bác bất chợt quay lại với chính mình “Bồi hồi độc bộ Tây Phong Lĩnh”, về câu thơ này tuy người dịch đã dịch sát song vẫn chưa lột tả được ý tứ của câu thơ một cách chính xác nhất. Vì “độc bộ” tức là đi bộ một mình, người dịch bỏ sót từ “một mình”. Từ cái một mình đó Bác đã nghĩ tới bao nhiêu điều, bao nhiêu người. Một mình đi giữa trời đất núi non bao la với đôi chân đau nhức ắt hẳn là phải cô đơn lắm? Nhưng bác bao giờ cũng là người biết “dém” nỗi đau, nỗi buồn sang một bên để nhường chỗ, để chỉ còn lại là ánh sáng, niềm tin, hi vọng về một sự sống tốt đẹp. Đôi chân bị chế độ nhà tù ngược đãi đau đớn bỗng chóc biến mất, bỗng chốc ta không còn thấy nữa, mà chỉ bắt gặp hình ảnh một con người rảo bước ung dung ngắm cảnh đẹp. Thế rồi Bác nghĩ về những người thân, nghĩ về bè bạn mà trước đây đã cùng hoạt động cách mạng cùng với Người. Vì nhớ đến mọi người mà Bác cảm thây không cô đơn. Cho dù giờ đây Bác đang sống giữa đất khách quê người song bao giờ tình cảm, tâm tư, ý nghĩ cũng chan hòa với mọi người, với bạn bè.
Từ trên núi cao nhìn về bốn phía, Bác cảm thấy nhớ người thân và đặc biệt là nhớ đất nước Việt Nam muôn vàn. Người đã 1 a đi vì tiếng gọi của Tổ quốc, ấy vậy mà đã lâu lắm rồi Tổ quốc chỉ đến với Người qua những giấc mơ trong tâm tưởng vì cảnh tù ngục. Nên khi được ra tù dù đang phải đối diện và đấu tranh với bao nhiêu thử thách phía trước nhưng điều đầu tiên, canh cánh trong lòng Bác đó chính là quê hương đất nước Việt Nam.
Lúc chia li Bác đã hẹn ngày trở lại, vậy mà ước hẹn không thành. Ngày đi hạn tiễn đến bên sông Hẹn hạn ngày về lúa trổ đòng Nay gặt đã xong, cày đã khắp Quê người tôi vẫn chốn lao lung.
Vì xưa ra đi đã nói thế, nay sắp được trở về rồi lòng Người bỗng bồi hồi xúc động. Sắp được đặt chân lên mảnh đất Việt Nam thân yêu, Người thấy một tình yêu mênh mang với Tổ quốc dâng tràn. Xưa kia ta đã bắt gặp tâm trạng của người nữ sĩ cũng tựa như thế này.
Nhớ nước đau lòng con quốc quốc
Thương nhà mỏi miệng cái gia gia.
Dừng chân đứng lại trời non nước
Một mảnh tình riêng ta với ta.
(Qua Đèo Ngang – Bà Huyện Thanh Quan)
Nhưng cái buồn của hai người trong hai thời đại bao giờ nó cũng mang những nỗi niềm riêng biệt. Bà Huyện Thanh Quan là một người khách lữ thứ lỡ đường trong một buổi chiều nghe tiếng quốc kêu mà nghĩ về đất nước. Bác ở đây là một người tù, lại đứng trên quê người mà ngóng trồng về xứ sở của mình, vậy không khác sao được? Tuy vậy cả hai đều có một tấm lòng đối với đất nước thật sâu sắc, thật đậm đà và đáng kính phục.
Như vậy, hai câu thơ cuối là hai câu thơ nói lên tăm tình của Bác đôi với quê hương, xứ sở thân yêu. Người đã thể hiện lòng yêu nước, thương dân, tình bạn bè đồng chí một cách chân thành và cảm động.
Mới ra tù tập leo núi là một bài thơ ngắn gọn, cô đúc nhưng đã nói lên dược bao nhiêu điều của một tám hồn vĩ đại. Bài thơ là sự kiểm điểm lại những ngày ở trong tù và sửa soạn cho một chặng đường cách mạng mới. Đồng thời thể hiện những tình cảm sâu sắc, cảm động của Bác đối với đất nước, với người thân. Và qua đó cũng nói lên tình yêu thiên nhiên, sự hòa hợp với thiên nhiên đến kì diệu của con người Bác.
Bài thơ còn cho ta thây một nghị lực phi thường, một bản lĩnh thép không quản ngại khó khăn, gian khổ mà suy cho cùng chỉ có ngọn lửa của niềm tin và nghị lực mới làm được điều đó.
Nguồn: Vietvanhoctro.com
